Het Stenen Archief - Afgerond en lopend onderzoek

[34]

(301)4-9
4
Roos
Barta (Bertha)
Breine d.v. David
Polak
Calmer Gerson Polak
David Levie Roos & Mariana Norden
30-08-1845
27 Av 5605
Coevorden
08-04-1930
10 Nissan 5690
Groningen
Groningen (Iepenlaan)

HIER RUST

BERTHA ROOS

WEDUWE VAN

CALMER GERSON POLAK

GEBOREN 30 AUGUSTUS 5605

OVERLEDEN 8 APRIL 5690

Haar steen en die van haar echtgenoot staan vlak naast elkaar en worden omheind door een hek.
תנו לה מפרי ידיה ויהללו בשערים מעשיה
תחת הציון הלז
נחו עצמות אשת חיל עטרת בעלה ותפארת ביתה
הלכה בדרכי ה 
והתאמצה להדריך בניה במעלות  * יושר
כפיה שלחה לאביון 
ובנדבת לבה תמכה בחורי ה בעניוות ובצניעות
עדי נקראה למרומים בשיבה טובה 
יום ג י ניסן שנת תר"ץ לפ"ק
ה"ה מ בריינא בת ר דוד ראהס
אלמנת קלונימוס בן גרשון פאלאק
ושם אמה מרים

ת נ צ ב ה 

לא ברור אם כתוב במעלות ואז יש טעות כתיב או במעגלות
שתי המילים  יכולות להתאים לטקסט אך יש להן מובנים שונים
Geef haar van de vrucht harer handen, en laat haar werken haar prijzen in de poorten.
Onder dit gedenkteken 
Rusten de beenderen van een flinke vrouw, krron van haar man en de pracht van haar huis
Zij spande zich in haar zonen te leiden in de goede eigenschappen * van
rechtschapenheid
Haar handpalm strekte ze uit naar de behoeftige
En in de goedertierenheid van haar hart ondersteunde zij Gods jongelingen [de bedoeling is de Tora bestuderende leerlingen] met
ingetogenheid en bescheidenheid
Totdat zij naar de Hemel werd geroepen in goede ouderdom op
Dinsdag 10 Nissan in het jaar 5690
Deze is Mevr. Breine dochter van de heer David Roos :
Weduwe van Kalonimus zoon van Gershon Polak
En de naam van haar moeder was Miriam

T N Ts B H 
 
De bovenspreuk is uit Spreuken 31:31
(vertaling vlg. de Statenbijbel).
Ook de rest van de tekst verwijst dikwijls naar gezegdes uit Spreuken 31.

De tekst is wat hoogdravend en de spelling van het Hebreeuws hier en daar wat ongewoon.

*-het is niet duidelijk of er staat "in de eigenschappen van " in welk geval een overbodige  letter is ingelast of "in de kringen van".
Beide mogelijkheden passen in de context, maar de twee woorden hebben verschillende meningen.

Bron: Burgerlijke Stand - Geboorte
Gemeente: Coevorden
Aktenummer: 46
Aangiftedatum: 31-08-1845
Kind: Barta
Geslacht: V
Geboortedatum: 30-08-1845
Geboorteplaats: Coevorden, Friesche Straat 6
Vader: David Levie Roos, koopman te Coevorden
Leeftijd: 40 jaar
Moeder: Mariana Norden
Leeftijd: 34 jaar
Uur van geboorte: des morgens te drie uur

Bron:  Burgerlijke Stand - Overlijden
Gemeente: Groningen
Aktenummer: 430
Aangiftedatum: 08-04-1930
Overledene  Barta Roos
Overlijdensdatum: 08-04-1930
Leeftijd: 84
Woonplaats: Groningen
Geboorteplaats: Coevorden
Ouders: David Levie Roos en Mariana Norden, beiden overleden
Weduwe van Calmer Polak
Uur van overlijden: des voormiddags te elf uur

Zij was een dochter van [Coevorden] (97)029, zuster van (97)060 en (97)128, moeder van [Groningen (Moesstraat)] (300)3-22, echtgenote van (301)4-8, en schoonzuster van  (301) 3-216 en (301)7-129. 

Bron: Burgerlijke Stand - Huwelijk
Gemeente: Groningen
Aktenummer: 156
Datum: 22-05-1867
Bruidegom: Calmer Polak
Geboortedatum: 03-09-1840 
Leeftijd: 26 jaar
Geboorteplaats: Wildervank
Woonplaats: Groningen
Bruid: Barta Roos
Geboortedatum: 30-08-1845
Leeftijd: 21 jaar
Geboorte- en woonplaats: Coevorden
Ouders bruidegom: Gerson Nathans Polak, koopman te Wildervank, en Eltje Calmer Norden, overleden te Wildervank
Ouers bruid: David Levie Roos, koopman, en Mariana Norden, wonende te Groningen

http://www.sjoa-drenthe.nl/humogen/family.php?database=humo3_&id=F2306&main_person=I32025
Haar moeder Mariana Norden was een zuster van Eltje Calmer Norden, de moeder van haar echtgenoot Calmer. Mariana en Eltje waren beiden geboren in Emden, dochters van Calmer Jacob Norden en Lea Marcus Bendix. Barta en Calmer waren volle nicht en neef.

Barta kwam uit een gezin van vier kinderen die allen in Coevorden zijn geboren. Het laatste kindje was een levenloos geboren jongetje.

https://www.dutchjewry.org/genealogy/ndbcore/1710.shtml.
Barta en Calmer hadden zeven kinderen die allen in Groningen zijn geboren.  

Hun dochter Mietje Jacoba is in de Shoah omgekomen.  
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/29939/mietje-jacoba-roos-polak
Mietje Jacoba Roos-Polak en haar dochter Bertha Jacoba Prins-Roos zijn op 09-07-1943in Sobibor vermoord. Mietjes echtgenoot David Roos was haar volle neef, want zijn vader Calmer was een broer van haar moeder Barta.

Verdere informatie
Bron: De Joodse Inwoners van de Stad Groningen en Omstreken 1549-1945 en hun Begraafplaatsen aldaar, bewerkt door E.P. Boon en J.J.M. Lettinck
p. 79-80: "David Roos, de zionist, kwam uit Coevorden en trouwde de Groningse Mietje Jacoba Polak, een dochter van Calmer Polak, de 'natte Polak'. 
David grossierde in vitrages en gordijnen. Zijn zaak stond aan Peperstraat 13, later had hij tevens een filiaal te Amsterdam. In het bedrijf werkte joods zowel als niet-joods personeel, herinnerde zijn dochter Mip zich in 1993."

Bron: De Joodse Begraafplaatsen in de Provincie Groningen, Han Lettinck
p. 175-176: "Calmer Polak vertrok op zijn vijfentwintigste uit Veendam naar Groningen en stichtte daar een ranjafabriek. Later trouwde hij met Bartha Roos (1843-1930), met wie hij zeven kinderen kreeg. In Veendam-Wildervank leefden Calmers grootvader en vader van de inkoop en verkoop van verschillende artikelen. Zo verkochten ze bijenproducten, kruidenierswaren, vellen, huiden, oude metalen, oud goed en zilver en ook wel manufacturen. De familie Polak behoorde tot de bestuurders van de Joodse gemeente Veendam. 
Calmer ging met zijn essence- en drankenfabriek een heel andere kant op in Groningen en werd hij wel de 'natte Polak' genoemd, in tegenstelling tot zijn achterneef van de puddingfabriek A.J.P., die de naam 'droge Polak' kreeg. 

Calmer en Bartha haden vijf dochters en twee zonen, waarvan de jongste Philip (1884-1886) op tweejarige leeftijd stierf. Hij is begraven op het kinderrijtje van de Moesstraat. Op zijn steen staat een geknakte bloem, als teken van een te jong afgebroken leven. 

Een andere zoon David, geboren in 1871, zette de fabriek na zijn vaders dood voort. In 1932 emigreerde hij met zijn vrouw Magdalene Esther Hollander naar Nice. Davids zusters Lea en Mietje waren vurige zionisten, evenals David, die in de Groninger afdeling van de Zionistenbond zat. 

2023/03/15
bnnch